ਹੜ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫੈਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ: ਡਾ ਅਜੀਤਪਾਲ ਸਿੰਘ

ਡਾ ਅਜੀਤਪਾਲ ਸਿੰਘ ਐਮ ਡੀ
ਇਸ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਣੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਹੇਠਾਂ ਇਸ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਲੱਛਣ,ਪਛਾਣ, ਇਲਾਜ ਅਤੇ ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ ਬਾਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਹੜ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫੈਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੁੱਖ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ
ਹੜ੍ਹ ਦਾ ਪਾਣੀ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਫੈਲਾਉਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ:

ਦੂਸ਼ਿਤ ਪੀਣ ਵਾਲਾ ਪਾਣੀ: ਹੜ੍ਹ ਦਾ ਪਾਣੀ ਸੀਵੇਜ (ਮੈਲ਼ੇ ਪਾਣੀ), ਕੂੜੇ-ਕਰਕਟ, ਅਤੇ ਜਹਿਰੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਸਾਫ਼ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਕੂਏਂ, ਟਿਊਬਵੈੱਲ) ਨੂੰ ਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਮੱਛਰਾਂ ਦੀ ਵਧੀਕ ਗਿਣਤੀ : ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮੱਛਰ ਪਨਪਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਮਲੇਰੀਆ, ਡੈਂਗੂ, ਅਤੇ ਚਿਕਨਗੁਨੀਆ ਫੈਲਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਗੰਦਗੀ ਅਤੇ ਨਮੀ: ਗਿੱਲੀਆਂ ਅਤੇ ਗੰਦੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਅਤੇ ਫੰਜਾਈ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਤਵਚਾ (ਸਕਿਨ) ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਫੈਲਦੀਆਂ ਹਨ।

1. ਭੀੜਭਾੜ : ਬੇਘਰ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਰਿਲੀਫ ਕੈਂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਸਫਾਈ ਦੀ ਕਮੀ ਅਤੇ ਭੀੜ ਕਾਰਨ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਫੈਲ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
   ਮੁੱਖ ਬਿਮਾਰੀਆਂ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਲੱਛਣ ਅਤੇ ਪਛਾਣ (ਸ਼ਨਾਖ਼ਤ)
2. ਪਾਣੀ ਜਨਿਤ ਬਿਮਾਰੀਆਂ (Water-borne Diseases)

• ਹੈਜ਼ਾ (Cholera)
  · ਕਾਰਨ: ਦੂਸ਼ਿਤ ਪਾਣੀ ਪੀਣਾ ਜਾਂ ਦੂਸ਼ਿਤ ਭੋਜਨ ਖਾਣਾ।
  · ਲੱਛਣ: ਤੇਜ਼ ਦਸਤ, ਉਲਟੀਆਂ, ਪਾਣੀ ਜਿਹਾ ਦਸਤ, ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ (Dehydration)।
  · ਪਛਾਣ: ਲੱਛਣਾਂ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਮਹਾਮਾਰੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ।
  · ਟਾਈਫਾਈਡ (Typhoid)
  · ਕਾਰਨ: ਦੂਸ਼ਿਤ ਪਾਣੀ ਜਾਂ ਭੋਜਨ।
  · ਲੱਛਣ: ਤੇਜ਼ ਬੁਖਾਰ, ਸਿਰ ਦਰਦ, ਕਮਜ਼ੋਰੀ, ਪੇਟ ਦਰਦ, ਕਬਜ਼ ਜਾਂ ਦਸਤ।
  · ਪਛਾਣ: ਖੂਨ ਜਾਂ ਮਲ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਦੀ ਜਾਂਚ।
  · ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ-ਏ (Hepatitis-A)
  · ਕਾਰਨ: ਦੂਸ਼ਿਤ ਪਾਣੀ ਜਾਂ ਭੋਜਨ।
  · ਲੱਛਣ: ਪੀਲੀਆ (ਆੱਖਾਂ ਅਤੇ ਤਵਚਾ ਦਾ ਪੀਲਾ ਪੈਣਾ), ਥਕਾਵਟ, ਪੇਟ ਦਰਦ, ਬੁਖਾਰ।
  · ਪਛਾਣ: ਖੂਨ ਜਾਂ ਮਲ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਦੀ ਜਾਂਚ।
  · ਦਸਤ ( Diarrhea – Gastrointestinal Infections)
  · ਕਾਰਨ: ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬੈਕਟੀਰੀਆ, ਵਾਇਰਸ ਜਾਂ ਪਰਜੀਵੀ।
  · ਲੱਛਣ : ਪਤਲੇ ਦਸਤ, ਪੇਟ ਦਰਦ, ਉਲਟੀ, ਬੁਖਾਰ।

ਮੱਛਰ ਜਨਿਤ ਬਿਮਾਰੀਆਂ (Mosquito-borne Diseases)

• ਮਲੇਰੀਆ (Malaria)
  · ਕਾਰਨ: ਮਾਦਾ ਐਨਾਫਲੀਜ਼ ਮੱਛਰ ਦੇ ਕੱਟਣ ਨਾਲ।
  · ਲੱਛਣ: ਤੇਜ਼ ਠੰਡ ਲੱਗ ਕੇ ਬੁਖਾਰ ਆਉਣਾ, ਕੰਬਣੀ, ਪਸੀਨਾ ਆਉਣਾ, ਸਿਰ ਦਰਦ।
  · ਪਛਾਣ: ਖੂਨ ਦੀ ਜਾਂਚ (Blood Smear Test)।
  · ਡੈਂਗੂ (Dengue)
  · ਕਾਰਨ: ਐਡੀਜ਼ ਮੱਛਰ ਦੇ ਕੱਟਣ ਨਾਲ।
  · ਲੱਛਣ: ਤੇਜ਼ ਬੁਖਾਰ, ਗੰਭੀਰ ਜੋੜਾਂ ਅਤੇ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵਿੱਚ ਦਰਦ, ਆੱਖਾਂ ਦੇ ਪਿਛੇ ਦਰਦ, ਚਕੱਤੇ ਨਿਕਲਣਾ।
  · ਪਛਾਣ: ਖੂਨ ਦੀ ਜਾਂਚ (Dengue NS1 Antigen Test)।
  · ਚਿਕਨਗੁਨੀਆ (Chikungunya)
  · ਕਾਰਨ: ਐਡੀਜ਼ ਮੱਛਰ ਦੇ ਕੱਟਣ ਨਾਲ।
  · ਲੱਛਣ: ਬੁਖਾਰ ਅਤੇ ਜੋੜਾਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ ਦਰਦ (ਜੋੜ ਆਕੜਣੇ), ਥਕਾਵਟ,ਚਮੜੀ ਦੇ ਦਾਗ।

ਤਵਚਾ (ਸਕਿਨ) ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ
ਉੱਲੀ/ਫੰਜਾਈ (Fungal Infections) / ਦੱਦ (Ringworm)
· ਕਾਰਨ: ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਗਿੱਲੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨੇ ਰਹਿਣਾ।
· ਲੱਛਣ: ਚਮੜੀ ‘ਤੇ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦੇ ਚੱਕੱਤੇ, ਖਾਰਸ਼, ਫੁੰਸੀਆਂ।
· ਲਾਈਮ ਡਿਜ਼ੀਜ਼ (Leptospirosis)
· ਕਾਰਨ: ਜਾਨਵਰਾਂ (ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਚੂਹਿਆਂ) ਦੇ ਮੂਤਰ ਨਾਲ ਦੂਸ਼ਿਤ ਪਾਣੀ ਜਾਂ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਉਣਾ।
· ਲੱਛਣ: ਤੇਜ਼ ਬੁਖਾਰ, ਸਿਰ ਦਰਦ, ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵਿੱਛ ਦਰਦ, ਉਲਟੀਆਂ, ਪੀਲੀਆ।

ਸਾਹ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ (Respiratory Infections)
· ਕਾਰਨ: ਭੀੜ, ਨਮੀ ਅਤੇ ਸਫਾਈ ਦੀ ਕਮੀ।
· ਲੱਛਣ: ਖਾਂਸੀ , ਜੁਕਾਮ, ਬੁਖਾਰ, ਸਾਹ ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਤਕਲੀਫ।
ਪੈਚੀਦਗੀਆਂ (Complications)
ਜੇਕਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਸਮੇਂ ਇਲਾਜ ਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਗੰਭੀਰ ਪੈਚੀਦਗੀਆਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ:
. ਡਿਹਾਈਡ੍ਰੇਸ਼ਨ (Dehydration ): ਦਸਤ ਅਤੇ ਉਲਟੀਆਂ ਕਾਰਨ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਨਮਕ ਦੀ ਭਾਰੀ ਕਮੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਜਾਨਲੇਵਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
· ਡੈਂਗੂ ਹੈਮਰੇਜਿਕ ਬੁਖਾਰ (Dengue Hemorrhagic Fever ): ਡੈਂਗੂ ਦਾ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖੂਨ ਬਹਿਣਾ, ਪਲੇਟਲੈਟਸ ਘਟਣਾ ਅਤੇ ਸ਼ੌਕ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ।
· ਮਲੇਰੀਆ ਦੇ ਦਿਮਾਗੀ ਦੌਰੇ (Cerebral Malaria) : ਮਲੇਰੀਆ ਦਾ ਪਰਜੀਵੀ ਦਿਮਾਗ਼ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਕੋਮਾ ਜਾਂ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ।
· ਗੁਰਦੇ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਣਾ: ਲੈਪਟੋਸਪਾਇਰੋਸਿਸ ਅਤੇ ਹੈਜ਼ਾ ਵਰਗੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਗੁਰਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਬੁਰਾ ਅਸਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।
· ਨਿਮੋਨੀਆ: ਸਾਹ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਵਧ ਕੇ ਨਿਮੋਨੀਆ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
ਇਲਾਜ (Treatment)

ਤੁਰੰਤ ਡਾਕਟਰ ਨੂੰ ਦਿਖਾਉਣਾ: ਉੱਪਰ ਦੱਸੇ ਗਏ ਕਿਸੇ ਵੀ ਲੱਛਣ ਦੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣ ‘ਤੇ ਤੁਰੰਤ ਮੈਡੀਕਲ ਸਹਾਇਤਾ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਸਵੈ-ਇਲਾਜ ਨਾ ਕਰੋ।

ਹਾਈਡ੍ਰੇਸ਼ਨ (Hydration): ਦਸਤ ਅਤੇ ਉਲਟੀਆਂ ਵਾਲੇ ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਓਆਰਐਸ (Oral Rehydration Solution – ORS) ਦਾ ਘੋਲ ਪਿਲਾਉਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਨਿੰਬੂ ਪਾਣੀ, ਨਾਰੀਅਲ ਪਾਣੀ, ਅਤੇ ਦਾਲ ਦਾ ਪਾਣੀ ਵੀ ਦੇਣਾ ਚੰਗਾ ਹੈ।

ਦਵਾਈਆਂ: ਡਾਕਟਰ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਐਂਟੀਬਾਇਓਟਿਕਸ, ਐਂਟੀਪੈਰਾਸਿਟਿਕ (ਪਰਜੀਵੀ-ਰੋਧਕ) ਜਾਂ ਐਂਟੀਵਾਇਰਲ ਦਵਾਈਆਂ ਲੈਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ।

ਬੁਖਾਰ ਲਈ: ਪੈਰਾਸਿਟਾਮੋਲ (ਜਿਵੇਂ ਕ੍ਰੋਸਿਨ) ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਡੈਂਗੂ ਵਿੱਚ ਐਸਪ੍ਰਿਨ ਜਾਂ ਆਈਬੂਪ੍ਰੋਫੈਨ ਜੈਸੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਨਹੀਂ ਲੈਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ।

ਆਰਾਮ: ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਭਰਪੂਰ ਆਰਾਮ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
Lਸਾਵਧਾਨੀਆਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਹੇਜ (Precautions and Prevention)

ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ:

-ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਉਬਾਲ ਕੇ ਪੀਓ (ਕਮ ਤੋਂ ਕਮ 1 ਮਿੰਟ ਤੱਕ)।

· ਜੇਕਰ ਉਬਾਲਣਾ ਸੰਭਵ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਤੋਂ ਕਲੋਰੀਨ ਟੈਬਲੇਟ ਜਾਂ ਵਾਟਰ ਪਿਊਰੀਫਾਇਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ।

· ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੇ ਅਤੇ ਢੱਕੇ ਹੋਏ ਬਰਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪਾਣੀ ਸਟੋਰ ਕਰੋ।

. ਗੰਦੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਪੀਣ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਨਾ ਛੂਹੋ।

ਸਫਾਈ ਅਤੇ ਸਵੱਛਤਾ:

· ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਖਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਟੋਇਟਜ਼ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਬਣ ਨਾਲ ਹੱਥ ਧੋਣੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ।

· ਪਖਾਨਿਆਂ ਦਾ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰੋ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਰੱਖੋ।

· ਆਸ-ਪਾਸ ਕੂੜਾ-ਕਰਕਟ ਜਮਾ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇਓ। ਕੂੜੇ ਨੂੰ ਢੱਕ ਕੇ ਰੱਖੋ।

· ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ੌਚ ਨਾ ਕਰੋ।

ਮੱਛਰਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਅ:

ਘਰ ਅਤੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਖੜ੍ਹੇ ਪਾਣੀ (ਟਾਇਰ, ਗਮਲੇ, ਡਿਬੇ, ਆਦਿ) ਨੂੰ ਖਾਲੀ ਕਰ ਦੇਓ।
· ਪੂਰੀ ਬਾਹਾਂ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨੋ।
· ਮੱਛਰਦਾਨੀ (Mosquito Net) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ।
· ਮੱਛਰ ਭਜਾਉਣ ਵਾਲੀ ਕਰੀਮ (Mosquito Repellent) ਲਗਾਓ।
· ਖਿੜਕੀਆਂ ਅਤੇ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ‘ਤੇ ਜਾਲੀ ਲਗਾਓ।
 *ਭੋਜਨ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ:*
– ਸਿਰਫ਼ ਤਾਜ਼ਾ ਅਤੇ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਕਾਇਆ ਹੋਇਆ ਭੋਜਨ ਹੀ ਖਾਓ।
· · ਕੱਚੇ ਫਲ ਅਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਧੋ ਕੇ ਹੀ ਖਾਓ।
· ਬਾਸੀ ਜਾਂ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਪਏ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਖਾਣ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ਼ ਕਰੋ।
 *ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ:*
· ਗੰਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਨੰਗੇ ਪੈਰ ਜਾਂ ਨੰਗੇ ਸਰੀਰ ਨਹੀਂ ਉਤਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਗਲੂਜ਼ ਅਤੇ ਬੂਟ ਪਹਿਨ ਕੇ ਚੱਲੋ।
· ਜੇਕਰ ਚੋਟ ਲੱਗ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਸਾਫ਼ ਕਰਕੇ ਢੱਕ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਲਾਈਮ ਡਿਜ਼ੀਜ਼ ਜਾਂ ਹੋਰ *ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ ਨਾ ਫੈਲੇ।*
· ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਬਿਮਾਰ ਹੋ, ਤਾਂ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਆਰਾਮ ਕਰੋ ਤਾਂ ਜੋ ਦੂਜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਿਮਾਰੀ ਨਾ ਫੈਲੇ।
 *ਯਾਦ ਰੱਖੋ: ਸਵੱਛਤਾ ਹੀ ਬਚਾਅ ਹੈ।* ਛੋਟੀਆਂ-ਛੋਟੀਆਂ ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ ਰੱਖ ਕੇ ਹੜ੍ਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫੈਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

1. ਸਾਬਕਾ ਡਿਪਟੀ ਮੈਡੀਕਲ ਕਮਿਸ਼ਨਰ
   98156 29301