ਡਾ ਅਜੀਤਪਾਲ ਸਿੰਘ
ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਦਿਨ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ। ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦਿਨ ਸਾਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਫਰਜ਼ਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਦਿਵਸ ਛੋੜ ਦਿਵਸ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ
1. ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾ: ਇਹ ਦਿਨ ਛੇਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੈ। 1619 ਈ: ਵਿੱਚ, ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਿਹਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਹ ਸ਼ਰਤ ਰੱਖੀ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਰਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣਗੇ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਬਾਕੀ 52 ਰਾਜੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਰਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ।
2. ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼: ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ “ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਦਾਤਾ” (ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਛੁਡਾਉਣ ਵਾਲਾ) ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਮਿਲਿਆ। *ਇਹ ਦਿਨ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਰਿਹਾਈ ਹੀ* *ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਨਿਆਂ, ਬਰਾਬਰੀ,ਅਤੇ ਭਲਾਈ* *ਲਈ ਲੜਨ ਦੇ ਸੁਨੇਹੇ ਨੂੰ* *ਦਰਸਾਉਂਦਾ* *ਹੈ।* ਇਹ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ ਆਪਣੀ ਮੁਕਤੀ ਨਹੀਂ, *ਸਗੋਂ ਸਾਰੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਭਲਾਈ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣਾ* ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
3. ਦੀਵਾਲੀ ਨਾਲ ਸਾਂਝ: ਇਹ ਦਿਨ ਦੀਵਾਲੀ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਤਿਉਹਾਰ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਕੈਦੀ ਰਿਹਾ ਹੋ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪਹੁੰਚੇ, ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਦੀਵਿਆਂ ਨਾਲ ਰੋਸ਼ਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਲਈ, ਸਿੱਖ ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਦੀਵਾਲੀ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਦੋਹਰਾ ਉਤਸਵ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਸਾਡੇ ਫਰਜ਼
“ਦਿਵਸ ਛੋੜ ਦਿਵਸ” ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਉਣ ਤਕ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਸਦੇ ਪਿਛੇ ਲੁਕੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਅਪਣਾਉਣਾ ਵੀ ਸਾਡਾ ਫਰਜ਼ ਹੈ:
1. ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਆਂ ਲਈ ਖੜੇ ਹੋਣਾ : ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਅਨਿਆਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਸਾਡਾ ਫਰਜ਼ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਹੋ ਰਹੇ ਗਲਤ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰੀਏ ਅਤੇ ਜਰੂਰਤਮੰਦਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰੀਏ।
2. ਸਵੈ-ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਦਾਨ : ਇਸ ਦਿਨ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲੰਗਰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਸਾਂਝ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਸਾਡਾ ਫਰਜ਼ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸਮਾਜ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਸਵੈ-ਸੇਵਾ (ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਲਾਲਚ ਦੇ ਸੇਵਾ) ਅਤੇ ਦਾਨ ਦਾ ਭਾਵ ਰੱਖੀਏ।
3. “ਬੰਦੀ” ਸਿਰਫ ਸਰੀਰਕ ਕੈਦ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਲਾਲਚ, ਕ੍ਰੋਧ, ਅਹੰਕਾਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਕੈਦ ਵੀ ਹੈ। ਸਾਡਾ ਫਰਜ਼ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੁਰਾਈਆਂ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਮਨ ਨੂੰ ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੀਏ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸ਼ੁੱਧ ਅਤੇ ਸਦਾਚਾਰਕ ਜੀਵਨ ਜੀਵੀਏ।
4. ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਤੋਰ ਨਾ : ਸਾਡਾ ਫਰਜ਼ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਵਿਰਸੇ ਨਾ ਭੁੱਲੀਏ। ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹਾਨ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਨਾ ਹੈ।
5. ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਦੇਣੀ : ਇਹ ਦਿਨ ਸਾਨੂੰ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਇੱਕ ਹੈ। ਸਾਡਾ ਫਰਜ਼ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸਾਰਿਆਂ ਧਰਮਾਂ ਅਤੇ ਜਾਤਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ-ਜੁਲ ਕੇ ਰਹੀਏ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਏਕਤਾ ਨੂੰ ਮਜਬੂਤ ਕਰੀਏ।
ਦਿਵਸ ਛੋੜ ਦਿਵਸ ਸਾਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸਲੀ ਖੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਰਾਹ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਮੁੱਲਾਂ ‘ਤੇ ਚਲਣ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਡੇ ਲਈ ਸਿਰਫ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨੇ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਸਪਸ਼ਟ ਸੰਦੇਸ਼ ਹੈ ਜੋ ਸਾਡੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।