ਡਾਇਬਟੀਜ਼ ਮੇਲੀਟਸ (Diabetes Mellitus) ਬਾਰੇ ਸੰਪੂਰਨ ਜਾਣਕਾਰੀ

ਡਾ ਅਜੀਤਪਾਲ ਸਿੰਘ ਐਮ ਡੀ

1. ਕਾਰਨ
   ਡਾਇਬਟੀਜ਼ ਤਬ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਇੰਸੁਲਿਨ(Insulin) ਹਾਰਮੋਨ ਦੀ ਘਾਟ ਜਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵਹੀਣਤਾ ਕਾਰਨ ਖ਼ੂਨ ਵਿੱਚ ਗਲੂਕੋਜ਼ (Glucose) ਦਾ ਪੱਧਰ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹਨ:

• ਟਾਈਪ 1 ਡਾਇਬਟੀਜ਼ : ਇੰਸੁਲਿਨ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੈਨਕ੍ਰੀਆਟਿਕ ਸੈੱਲਾਂ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ (ਆਟੋਇਮਿਊਨ ਕਾਰਨ)।
• ਟਾਈਪ 2 ਡਾਇਬਟੀਜ਼: ਸਰੀਰ ਇੰਸੁਲਿਨ ਨੂੰ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਰਤ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦਾ (ਇੰਸੁਲਿਨ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ)।
• ਗਰਭਾਵਸਥਾ ਡਾਇਬਟੀਜ਼: ਗਰਭਵਤੀ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹਾਰਮੋਨਲ ਬਦਲਾਅ ਕਾਰਨ।
• ਮੋਟਾਪਾ, ਗ਼ਲਤ ਖੁਰਾਕ, ਅਸਰਕਸ਼ਮ ਜੀਵਨਸ਼ੈਲੀ ਵੀ ਟਾਈਪ 2 ਡਾਇਬਟੀਜ਼ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਲੱਛਣ (Symptoms)

ਵਜ਼ਨ ਘਟਣਾ (ਖ਼ਾਸਕਰ ਟਾਈਪ 1 ਵਿੱਚ)

ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਿਆਸ ਅਤੇ ਭੁੱਖ (Polydipsia & Polyphagia)

ਬਾਰ-ਬਾਰ ਪਿਸ਼ਾਬ ਆਉਣਾ (Polyuria)

ਥਕਾਵਟ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰੀ

ਘਾਵਾਂ ਦਾ ਧੀਮੀ ਗਤੀ ਨਾਲ ਭਰਨਾ

ਧੁੰਦਲੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ (Blurred Vision)

1. ਸ਼ਨਾਖ਼ਤ (Diagnosis)*

• ਖਾਲੀ ਪੇਟ ਖ਼ੂਨ ਗਲੂਕੋਜ਼ ਟੈਸਟ (Fasting Blood Glucose ≥ 126 mg/dL)
• HbA1c ਟੈਸਟ (ਪਿਛਲੇ 3 ਮਹੀਨਿਆਂ ਦਾ ਔਸਤ ਗਲੂਕੋਜ਼ ਪੱਧਰ, ≥ 6.5%)
• OGTT (Oral Glucose Tolerance Test)

1. ਪੇਚੀਦਗੀਆਂ (Complications)*

• ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ (Heart Attack, Stroke)
• *ਕਿਡਨੀ ਫੇਲ੍ਹ (Diabetic Nephropathy)
• *ਨਸਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ (Neuropathy: ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਦ/ਸੁਨ੍ਹਾਪਣ)
• *ਅੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ: (Retinopathy, ਅੰਨ੍ਹਾਪਣ)
• *ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਘਾਵ/ਗੈਂਗਰੀਨ (Amputation ਦੀ ਲੋੜ ਪੈ ਸਕਦੀ ਹੈ)

1. ਇਲਾਜ (Treatment)
   ਟਾਈਪ 1 ਡਾਇਬਟੀਜ਼ :

• ਇੰਸੁਲਿਨ ਇੰਜੈਕਸ਼ਨ (Rapid-acting, Long-acting)
  ਟਾਈਪ 2 ਡਾਇਬਟੀਜ਼:
• ਦਵਾਈਆਂ Metformin, Sulfonylureas, SGLT2 Inhibitors
• ਇੰਸੁਲਿਨ (ਜੇਕਰ ਦਵਾਈਆਂ ਕਾਮਯਾਬ ਨਾ ਹੋਣ)
  ਸਧਾਰਨ ਉਪਾਅ
• *ਨਿਯਮਿਤ ਵਰਜ਼ਿਸ਼ (30 ਮਿੰਟ ਰੋਜ਼ਾਨਾ)
• *ਖੁਰਾਕ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ: (ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟਸ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਕਰੋ)

1. ਪਰਹੇਜ਼ (Dietary Precautions)

• ਚੀਨੀ/ਮਿੱਠੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ਼** (ਸੋਡਾ, ਮਿਠਾਈਆਂ)
• *ਸਾਬੁਤ ਅਨਾਜ (ਬਾਜਰਾ, ਜੌਂ, ਓਟਸ) ਖਾਓ।
• *ਤਾਜ਼ੇ ਫਲ ਅਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ (ਪਾਲਕ, ਗਾਜਰ, ਸੇਬ)
• *ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਯੁਕਤ ਖੁਰਾਕ (ਦਾਲਾਂ, ਦਹੀਂ, ਮੱਛੀ)
• *ਸੈਚੁਰੇਟਿਡ ਫੈਟਸ (ਤਲੇ ਹੋਏ ਖਾਣੇ, ਘੀ) ਨੂੰ ਸੀਮਿਤ ਕਰੋ।

1. ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ (Precautions)

• *ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਗਲੂਕੋਜ਼ ਪੱਧਰ ਚੈੱਕ ਕਰੋ (Glucometer ਨਾਲ)
• ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ (ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੇ ਮੋਜੇ, ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਜੁੱਤੀ)
• *ਧੂਮਰਪਾਨ ਅਤੇ ਅਲਕੋਹਲ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹੋ
• *ਤਣਾਅ ਕੰਟਰੋਲ (ਯੋਗਾ, ਧਿਆਨ)
• *ਨਿਯਮਿਤ ਡਾਕਟਰੀ ਚੈਕਅੱਪ (ਅੱਖਾਂ, ਕਿਡਨੀ, ਦਿਲ)

1. ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਸਥਿਤੀਆਂ

• ਹਾਈਪੋਗਲਾਈਸੀਮੀਆ (ਖ਼ੂਨ ਵਿੱਚ ਗਲੂਕੋਜ਼ ਘੱਟ ਹੋਣਾ):
• ਲੱਛਣ: ਪਸੀਨਾ, ਕੰਬਣੀ, ਬੇਹੋਸ਼ੀ
• ਇਲਾਜ ਤੁਰੰਤ ਚੀਨੀ/ਗਲੂਕੋਜ਼ ਲਓ।
  ਹਾਈਪਰਗਲਾਈਸੀਮੀਆ (ਗਲੂਕੋਜ਼ ਬਹੁਤ ਵੱਧ ਹੋਣਾ):
  -ਲੱਛਣਤੇਜ਼ ਪਿਆਸ, ਉਲਟੀਆਂ
  ਇਲਾਜ
  ਡਾਕਟਰ ਨੂੰ ਦਿਖਾਓ।
  ਸਾਰਾਂਸ਼: ਡਾਇਬਟੀਜ਼ ਨੂੰ ਜੀਵਨਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ** ਨਾਲ ਕੰਟਰੋਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸੰਤੁਲਿਤ ਖੁਰਾਕ, ਨਿਯਮਿਤ ਵਰਜਿਸ਼, ਅਤੇ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਸਹੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਇਸਦੇ ਗੰਭੀਰ ਪਰਿਣਾਮਾਂ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਡਾਇਬਟੀਜ਼ ਦੇ ਲੱਛਣ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਤੁਰੰਤ ਡਾਕਟਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰੋ।